۱۲ اقدام کلیدی برای موفقیت واگذاری سایپا به بخش خصوصی
فوری خرید: کارشناسان 12 اقدام را همچون شفاف سازی، نظارت مستقل، مزایده علنی، ضمانت اجرائی و حمایت مالی را شروط موفقیت خصوصی سازی سایپا می دانند.
به گزارش فوری خرید به نقل از مهر، هم زمان با ازسرگیری بحث واگذاری گروه خودروسازی سایپا، کارشناسان اقتصادی، صنعتی و حقوقی بر اجرای پنج اقدام اساسی به عنوان پیش شرط موفقیت این خصوصی سازی تاکید دارند. تجربه گذشته نشان میدهد صرف تغییر مالکیت حقوقی، بدون مهندسی ساختار، شفافیت و تأمین منابع لازم، نه تنها به بهبود کار آمدی نمی انجامد بلکه خطر برگشت دارایی به دولت یا بدتر شدن وضعیت مالی و تولیدی را بیشتر می کند به همین دلیل کارشناسان اقتصادی و خودروسازی ۱۲ اقدام را برای واگذاری صنعت خودروسازی ضروری می دانند که باید در واگذاری شرکت سایپا لحاظ شود.
۱- ایجاد سامانه اطلاعاتی آنلاین برای شفاف سازی فرایند
در خصوصی سازی های پیشین، از فولاد و پتروشیمی گرفته تا صنایع غذایی و معادن، اطلاع رسانی ناقص و محدود، زمینه ایجاد شایعات و اتهامات را فراهم آورده است. کارشناسان پیشنهاد می کنند دولت و سازمان خصوصی سازی، یک سامانه آنلاین جامع ایجاد کنند که تمام مراحل واگذاری سایپا را – از ارزش گذاری دارایی ها و سهام تا متن کامل قراردادها – بصورت عمومی منتشر کند. این سامانه باید قابلیت جست وجو، گزارش گیری و حتی رصد روند اجرای تعهدات بعد از واگذاری را داشته باشد.
نمونه موفق این رویکرد در ترکیه دیده شد؛ جایی که در واگذاری صنایع نساجی، تمام مستندات مزایده و قراردادها در یک وبگاه رسمی در دسترس مردم قرار گرفت و رسانه ها توانستند برمبنای داده های دقیق، عملکرد خریداران را ارزیابی کنند. شفافیت اطلاعات، هم اعتماد سرمایه گذاران را بیشتر می کند و هم ریسک دخالت حلقه های رانتی را کم می کند.
برای سایپا، این سامانه می تواند شامل جزییات سبد محصولات، صورت های مالی حسابرسی شده، برآورد ارزش برند، خطوط تولید و حتی تعهدات فناوری باشد. انتشار این اطلاعات علاوه بر اجبار قانونی، ابزاری برای افزایش رقابت پذیری در پروسه مزایده هم خواهد بود.
۲- تشکیل کمیته های ارزیابی مستقل
بسیاری از منتقدان خصوصی سازی در ایران براین باورند که نبود ارزیابی مستقل و بی طرف قبل از واگذاری، سبب انتقال شرکت ها به خریداران فاقد صلاحیت مالی یا مدیریتی شده است. کمیته های ارزیابی مستقل که تلفیقی از نمایندگان بخش خصوصی واقعی، نهادهای صنفی کارگران، انجمن های تخصصی صنعت خودرو، و کارشناسان مالی باشند، می توانند منافع سهام داران خرد، کارکنان و مشتریان را درنظر بگیرند.
این کمیته ها باید قبل از عقد قرارداد نهایی، توان مالی، سابقه مدیریتی، برنامه های تولید، پژوهش وتوسعه و بازاریابی خریدار را بررسی نمایند. در کشور هند، قبل از واگذاری شرکت هواپیمایی ایر ایندیا، کمیته ای مشابه تشکیل شد که بعد از رد چند پیشنهاد، در نهایت مالک را برمبنای ترکیب بهترین قیمت و طرح توسعه انتخاب نمود.
در مورد سایپا، این کمیته باید خصوصاً بر حذف مالکیت متقاطع، پیشگیری از تمرکز بیش ازحد در بازار خودرو، و پایش توانایی خریدار برای بازپرداخت بدهی های موجود تمرکز کند.
۳- برگزاری مزایده های شفاف و علنی با پوشش رسانه ای کامل
مزایده های پنهان یا با شرایط محدود سبب کاهش تعداد و کیفیت متقاضیان می شود و احتمال واگذاری به نزدیکان قدرت یا شرکت های شبه دولتی را بالا می برد. مزایده علنی و قابل پوشش رسانه ای، علاوه بر پیشرفت رقابت، امکان ارزیابی اجتماعی و تخصصی پروسه را فراهم می آورد.
در شیلی، واگذاری قسمتی از صنایع مس با پخش زنده مزایده از تلویزیون همراه بود. این اقدام، هرچند هزینه بر، ولی با شفافیت کامل سبب شد مشروعیت خصوصی سازی حفظ شود.
برای سایپا، پخش زنده جلسات مزایده، انتشار اسامی و پیشنهادات فنی و مالی خریداران، و حضور خبرنگاران تخصصی صنعت خودرو در محل، می تواند از همان اول مانع از ایجاد فضای بی اعتمادی شود.
۴- تدوین نظام جریمه و بازپس گیری مالکیت
یکی از نقاط ضعف خصوصی سازی در ایران، نبود ضمانت اجرائی مؤثر برای مواجهه با خریداران متخلف است. در موارد گوناگونی، مالک بعد از واگذاری، قسمتی از تعهدات تولیدی یا سرمایه گذاری خودرا اجرا نکرده ولی به سبب نبود بندهای اجبار آور یا کمیته های نظارت فعال، مالکیت حفظ شده است.
نظام جریمه و بازپس گیری باید دقیق و عملیاتی باشد. برای مثال، اگر خریدار در یک بازه زمانی معین، قسمتی از تعهدات تولید، ارتقاء فناوری یا حفظ سطح اشتغال را محقق نکند، میزان مشخصی جریمه نقدی یا کاهش درصد مالکیت اعمال شود. در تخلفات عمده، قرارداد باید قابلیت فسخ و بازگرداندن مالکیت به دولت یا عرضه مجدد در بورس را داشته باشد.
در آلمان، در خصوصی سازی خطوط ریلی شرق این کشور بعد از وحدت، چنین نظامی پیش بینی شد و چند شرکت به سبب عدم تحقق تعهدات توسعه ای، با جریمه و بازپس گیری دارایی روبرو شدند.
در سایپا، این بند خصوصاً در عرصه کیفیت تولید، کاهش وابستگی به قطعات وارداتی و توسعه صادرات باید اجرا شود تا از تکرار انحصار ناکارآمد پیشگیری کند.
۵- حمایت هدفمند مالی از بخش خصوصی واقعی
موانع ورود بخش خصوصی واقعی به مزایده های بزرگ معمولا کمبود نقدینگی و هزینه های بالای تأمین مالی است. اگر دولت در نظر دارد مالکیت سایپا به سرمایه گذاران واقعی خصوصی منتقل شود، باید از رانت و منابع پنهان دوری کرده و بجای آن، با ابزارهایی مانند تسهیلات بانکی با بهره ترجیحی، خط اعتباری ویژه و ضمانت نامه های دولتی، به خریداران واجد شرایط کمک نماید.
در کانادا، هنگام واگذاری قسمتی از صنایع هوافضا، دولت طرح وام کم بهره ۱۰ ساله برای خریداران واجد شرایط عرضه کرد تا بتوانند در مقابل کنسرسیوم های بزرگ خارجی رقابت کنند.
برای سایپا، چنین حمایتی باید شفاف، مشروط به اجرای برنامه های توسعه محصول و صادراتی، و محدود به بازه زمانی مشخص باشد تا از تبدیل آن به رانت دائمی جلوگیری شود.
کارشناسان اخطار می دهند که بی توجهی به این پنج محور در واگذاری سایپا می تواند پیامدهایی همچون کاهش تولید، اخراج کارکنان، افت کیفیت، افزایش بدهی ها، و در نهایت برگشت مالکیت به دولت با هزینه های سنگین را به دنبال داشته باشد. تجربه واگذاری های ناموفق در دیگر صنایع کشور، از پتروشیمی تا معادن، اثبات نموده که تغییر مالکیت بدون بهبود سازوکارها، تنها انتقال مشکلات از دولتی به خصوصی است.
۶. اصلاح ساختار مالی و بدهی ها قبل از واگذاری
یکی از مشکلات اصلی در خصوصی سازی صنایع بزرگ، انتقال بدهی های سنگین به خریدار جدید است. در مورد سایپا، حجم بدهی ها و تعهدات معوق به بانک ها، قطعه سازان و سازمان های دولتی قابل توجه است. اگر این بدهی ها بدون بازطراحی و تسهیل بازپرداخت منتقل شود، سرمایه گذار جدید مجبور می شود بخش عمده منابع خودرا صرف تسویه فوری مطالبات کند و از سرمایه گذاری در تولید و نوآوری باز بماند.
راهکار، اجرای یک طرح بازسازی مالی (Financial Restructuring) قبل از واگذاری است؛ یعنی بدهی ها دسته بندی شوند، بدهی های طولانی مدت با نرخ بهره ترجیحی بازپرداخت گردد، و دیون کوتاه مدت با بهره گیری از ابزارهایی مثل صکوک یا اوراق مشارکت سامان یابد. تجربه خصوصی سازی صنایع فولاد در لهستان نشان داد که بازسازی بدهی ها قبل از ورود بخش خصوصی، ضریب موفقیت واگذاری را چند برابر می کند.
۷. تفکیک دارایی های مازاد و غیرمولد
سایپا مالک زمین ها، ساختمان ها و طرح های غیراتومبیلی زیادی است که نه تنها سودآور نیستند، بلکه هزینه نگهداری آنها به دوش شرکت است. برای مثال، تعدادی از زمینهای بلااستفاده در استانهای مختلف یا سهام شرکت هایی خارج از حوزه خودروسازی. پیشنهاد این است که یک صورت برداری جامع از دارایی ها انجام و دارایی های غیرمولد قبل از واگذاری یا به فروش برسد یا به صندوقی جداگانه منتقل شود. این کار سبب می شود سرمایه گذار جدید فقط با دارایی های عملیاتی مرتبط مواجه باشد و بتواند تمرکز مالی و مدیریتی خودرا بر خطوط تولید و توسعه محصول بگذارد. در آلمان، این تفکیک قبل از خصوصی سازی خطوط ریلی شرقی، نقش برجسته ی در جذب سرمایه گذاران بازی کرد.
۸. مهندسی مجدد ساختار مالکیت برای حذف روابط متقاطع
مالکیت متقاطع (Cross-Ownership) بین سایپا، ایران خودرو و شرکت های تابعه یکی از علل اصلی فقدان رقابت واقعی در بازار خودرو ایران است. این روابط سبب می شود تصمیمات مدیریتی نه برمبنای منطق بازار، بلکه با چیدمان سیاسی-سازمانی گرفته شود.
پیش از خصوصی سازی، باید سهام متقابل فروخته یا منتقل شود تا حلقه های بسته مالکیت شکسته شود. در کره جنوبی، اصلاح ساختار مالکیت گروههای صنعتی قبل از عرضه سهام به بخش خصوصی، فضای رقابتی را به بازار خودرو تزریق کرد و کیفیت محصولات را بطور محسوسی بالا برد.
۹. تعیین الزامات انتقال فناوری و نوآوری
بدون ورود فناوری های نوین به خطوط تولید، خصوصی سازی صرف، تحولی در کیفیت و قیمت ایجاد نمی نماید. قرارداد واگذاری سایپا باید شامل بندهایی باشد که خریدار را به سرمایه گذاری در پژوهش وتوسعه (R&D)، پیشرفت معیارهای ایمنی و محیط زیست، و همکاری با شرکت های جهانی برای انتقال دانش فنی ملزم کند.
برای مثال، در جمهوری چک، خصوصی سازی شرکت اشکودا با اجبار قرارداد همکاری با فولکس واگن همراه شد و این امر منجر به انتقال فناوری، افزایش صادرات و رشد سهم بازار شد.
۱۰. تضمین حفظ اشتغال و مهارت افزایی نیروی کار
هرگونه خصوصی سازی بدون مدیریت آثار اجتماعی، می تواند با اعتراضات کارگری و هزینه های سیاسی سنگین مواجه شود. برای پیشگیری از این وضعیت، قرارداد واگذاری باید شرط حفظ حداقل سطح اشتغال در یک بازه زمانی ۳ تا ۵ ساله را شامل شود.
علاوه بر این، باید برنامه های آموزشی و مهارت افزایی برای انطباق کارگران با فناوری های نوین و معیارهای تولیدی لحاظ گردد. تجربه خصوصی سازی صنایع فلزی در ترکیه نشان داد که آموزش نیروهای قدیمی، به جای جایگزینی کامل آنها، سرعت برگشت سرمایه را بالا می برد.
۱۱. نظارت بعد از واگذاری با فاکتورهای عملکرد کلیدی (KPI)
خصوصی سازی سایپا باید با یک نظام پایش سالانه برمبنای شاخص های کمی و کیفی دقیق همراه باشد: شامل حجم تولید، کیفیت محصولات برمبنای استاندارد ملی و بین المللی، درصد صادرات، سهم بازار داخلی، نوآوری در محصولات و سطح رضایت مشتریان.
این KPIها باید در متن قرارداد قید شده و مشروط به جریمه یا حتی فسخ قرارداد در صورت عدم تحقق باشند.
۱۲. مدیریت انتظارات بازار و ارتباط با ذی نفعان
سایپا مجموعه ای از ذی نفعان بزرگ دارد: قطعه سازان، نمایندگی ها، شبکه خدمات بعد از فروش، کارکنان و مشتریان. خصوصی سازی بدون مدیریت انتظارات این گروه ها، می تواند منجر به بی ثباتی در بازار و کاهش اعتماد عمومی شود.
راهکار، تدوین یک برنامه ارتباطات استراتژیک است که شامل جلسات منظم با انجمن های صنفی، انتشار اطلاعیه های رسمی به زبان ساده و رصد واکنش بازار باشد. تجربه واگذاری کارخانه های خودروسازی در ترکیه نشان داد که گفتگوی شفاف با ذی نفعان کلیدی، از التهاب و شایعات گسترده جلوگیری می کند.
خصوصی سازی صنعت خودروی ایران سابقه ای بالاتر از دو دهه دارد، اما ناکامی های متعدد، اعتماد عمومی به این سیاست را کاهش داده است. سایپا به همراه ایران خودرو، بزرگ ترین بازیگران بازار خودرو کشور هستند که شبکه مالکیتی پیچیده و سهام داری متقاطع عملا رقابت واقعی میان آنها را از بین برده است.
در گذشته، کوشش برای واگذاری قسمتی از سهام سایپا به بخش خصوصی واقعی با موانعی نظیر بدهی های انباشته، مقاومت ذی نفعان موجود، و نبود شفافیت کافی در ارزش گذاری ها متوقف یا با تأخیر مواجه گردید. هم زمان، وابستگی شدید به قطعات CKD و وارداتی، ضعف در صادرات و عقب ماندگی فناوری، چشم انداز جذابی برای سرمایه گذاران خارجی ایجاد نکرد.
با این حال، تجربه کشورهای موفق در خصوصی سازی خودروسازان نشان میدهد که با تنظیم دقیق مقررات، پشتیبانی هدفمند مالی، و پایش مستمر عملکرد خریدار، میتوان حتی در بازارهای انحصاری داخلی، زمینه پیشرفت کیفیت، کاهش قیمت و افزایش صادرات را فراهم نمود.
بطور خلاصه، برای سایپا، پخش زنده جلسات مزایده، انتشار اسامی و پیشنهادات فنی و مالی خریداران، و حضور خبرنگاران تخصصی صنعت خودرو در محل، می تواند از همان اول مانع از ایجاد فضای بی اعتمادی شود. راه حل، اجرای یک طرح بازسازی مالی (Financial Restructuring) پیش از واگذاری است؛ یعنی بدهی ها دسته بندی شوند، بدهی های طولانی مدت با نرخ بهره ترجیحی بازپرداخت گردد، و دیون کوتاه مدت با سودجستن از ابزارهایی مثل صکوک یا اوراق مشارکت سامان یابد. این KPIها باید در متن قرارداد قید شده و مشروط به جریمه یا حتی فسخ قرارداد در صورت عدم تحقق باشند.
منبع: فوری خرید
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظر کابرهای فوری خرید در مورد این پست